Bebeklerin Beslenme şekilleriSüt çocuğu beslenmesinde, sabır, bilgi ve özen gereklidir. Buna bir de tecrübe katılırsa çok daha iyi neticeler alınır.
Anne sütü yeterli ve yarayışlı olduğu zaman, annenin birçok problemleri 6 ay kadar halledilmiş demektir. Anne sütünün olmadığı veya yetmediği zamanlar bir çocuk uzmanının yardımına ihtiyaç doğar.
Bu bölümde sıraladığımız programlar bir yol göstericidir. Çocuk buna uymuyorsa, ısrar edilmemelidir. Maksat çocuğun gelişmesi ve büyümesinin durmamasıdır. Bebeğin istediği doğrultuda uygulama yapılmalıdır.
Anneye sunulacak beslenme şekilleri, ailenin sosyoekonomik yapısına ve mevsimlere göre olmalıdır.
Çocuğun beğenisini de göz önüne almak gereklidir. Burada en önemli iş bebek, anne ve doktor işbirliğidir. Gece saat 23′ten sonra, çocuk mama zamanı uyanmazsa, yarım veya 1 saat kadar bekledikten sonra beslenmek ve temizlemek için uyandırılır. “Uyku gıdadır” sözü bir dereceye kadar doğrudur ama beslenme ön plânda tutulmalıdır.
Beslenme ŞekilleriGenel olarak anne sütüyle beslenme 3 saatte, suni (yapay) beslenme ise, 4 saatte bir yapılmalıdır. Doğumun ilk aylarında çocuk mama zamanlarını ağlamalarla belirler. Daha ikinci ayın başlarında bebek iki, üç veya dört saaat aralıklarla beslenme düzenine girer. Anne sütü bebeğin midesini 2-2,5 saatte terkeder. Suni beslenmede bu zaman 3 veya 4 saati bulur.
Çocuk yeterli miktarda besin aldıktan sonra ağlamaya başlarsa, bunu hemen yeterli miktarda beslenemedi manasına almamak lâzımdır. Başka bir sebep aramak gereklidir. Bunu çocuk aç diye değerlendirmek ve tekrar doyurmak, yarı sindirilmiş ve sindirilmemiş gıda karışımı midenin ve bağırsakların fazla çalışmasına sebep olacaktır. Böyle çocuğun midesi şiş ve kusmaya yatkın olur. Fazla gaz şikâyetleri ile huzursuz, sıkıntılı bir bebek görünümündedir. Kaka, sulu ishal şeklindedir. Günlük olarak da çok değişkendir.
Yeni doğan döneminde ağladıkça mama vermek yöntemi bittikten sonra, 3 saat aralıklarla beslenme düzenine geçmek, anne ve çocuk sağlığı bakımından önem taşır. Çocuk düzenli beslenme alışkanlığına 15-20 günde alışabilir. Annenin de, çocuğun da, dinlenmeye ihtiyacı vardır. Bazı çocuklar emzik veya mama almak alışkanlıklarını bütün gece sürdürmek isterler. Geçici bir zaman için -normale alıştırana kadar- uyku verici veya hafif müsekkinler kullanılabilir.
Düzenli beslenmeyi tarif etmek bizim için kolaydır ama, gece yavrusuyla başbaşa kalan genç anne biraz zorluk çekecektir, bunu sabırla karşılamak gerekir. Çocuğun ağlamasına mağlup olan anne, tekrar meme vermeye geçerse, evde huzur kalmaz. Gece uykusuz kalan anne, gündüz yorgun ve çaresiz olacaktır. Çocuğunu normal beslenme düzenine sokan annenin evinde rahatlık ve huzur hüküm sürer.
Süt çocuklarında üç beslenme şekli vardır:
1- Anne sütüyle beslenme (tabi beslenme),
2- Anne sütü ve ilâve mamalarla (karışık) beslenme,
3- Suni (yapay) beslenme şekilleridir.
1- ANNE SÜTÜYLE BESLENMEAnne sütünün üstünlüğü, verilme şekilleri, annenin ve bebeğin türlü sorunları, emzikli annenin bakımı ve beslenmesi, sütün azlığı, çokluğu, verilmeme hâlleri önceki bahislerde uzun uzun anlatıldığından bu kısımda tekrar edilmemekle beraber önemli kısımlara yeniden değinilecektir.
Memeyle beslenmenin ekonomik durumla ilgili olmaması, ayrıca özel bir bilgiye de ihtiyaç hissedilmemesi, her yerde kolaylıkla verilebilmesi, anne sütünün sıcak ve steril olması, bebek ile annenin duygusal ilişkisini sağlaması nedeniyle diğer yardımcı süt ve mamalara göre üstünlüğü, tartışılmaz bir gerçektir.
Hele ilk aylardaki çocuğu koruyucu etkisi, çocuk sağlığı için en büyük yardımcıdır. Annenin hayat şartları göz önüne alınarak devamlı teşvik edilmeli ve annenin cesareti artırılmalıdır. Ancak çocuğunu emziremeyen annenin suçluluk duygusu kaldırılmalı, ona doktor, ailesi ve çevresi yardımcı olmalıdır.
Sosyo-ekonomik durumu yüksek toplumlarda, anne sütüyle beslenmeye meyil düşük, kalkınmakta olan ülke halklarında ve fakir toplumlarda ise, çocuk emzirmeye ilgi daha çoktur. Sağlık koşullarının yeterli olduğu toplumlarda inek sütünden yapılan mamalar, yeterli bilgi ışığında kullanılırsa, alman neticeler yüz güldürücüdür.
Çalışan annelerin çocukları, mecburen ucuz ve güvenilir süt formülleri ile beslenmeye mahkumdur.
Anne sütü, yeterli miktarda temel besin maddeleri içeren, doğal, emsalsiz bir gıda kaynağıdır. Bilim ve teknik bunu ispatlamıştır. Bugün bile bu hususta bilinmeyenler hâlâ vardır.
Sağlıklı annelerin sütündeki bütün faktörler, bebeğe 6 ay yeterlidir. Başka bir ek gıdanın şart olmadığı tıbbî bir gerçektir. Yalnız 6 ay kadar başka bir ilâve yapmak zararlıdır demiyoruz. Anne sütü yararlı olsa bile 6′mcı aya kadar çocuk, katı gıdalara alıştırılmalıdır. Aksi takdirde ileri aylarda zorluk çekilebilir ve anneleri çok uğraştırabilir. Onun için bu durumun hesaba katılması gerekir.
Sağlıklı annelerin sütlerinde çocuğa lâzım olan bütün maddelerin bulunduğu ve bütün ihtiyaçlarının karşılandığı göz önüne alınarak, altı ay içinde ek vitamin vermek mecburiyeti yoktur. Ancak bir miktar D vitamini verilmelidir. Ayrıca anne sütünde çocuğu üç dört ay hastalıklardan koruyucu maddeler bulunmaktadır. Bundan dolayı anne sütü alan bebeklerin hasta olma şansı azdır.
Anne Sütü Alan Bebeğin Meyve Suyu İhtiyacı: Birçok anne, hatta çocuk hekimleri, yalnız anne sütü alan çocuklara, yeni doğan çağında meyve suyu verirler. Bu gereksiz bir uygulamadır. Amaçları, bebeğe doğal yolla vitamin vermektir. Fakat sağlıklı beslenen anne sütünde, bebeğe yetecek kadar vitamin ve mineral vardır. Buna rağmen erken verilen meyve sularının bazı sakıncaları görülmektedir:
1- Meyva suları, anne sütündeki demirin emilimini azaltır.
2- Bebek, kısmen doyduğu için açlık duygusu kalkabilir, buna bağlı olarak da anne sütünü almasını azaltır veya hiç almayabilir.
3- Anne sütündeki -tabi koruyucu- maddeleri bozabilir.
2- KARIŞIK BESLENMEAnne sütüne, inek sütü veya başka süt formüllerinden birinin ilâvesiyle karışık beslenme, daha ilk aylarda gerekli olabilir. Anne sütünün yetmediğine karar verilirse, ek gıdalara geçmek mecburiyeti vardır. Ek gıdaları verirken biberonun deliğine çok dikkat edilmesi gerekir. Deliğin geniş açılması, emzikten bol mama gelmesine sebep olur. Çocuk buna alışır, anne sütünü de bol ister. Belirli ölçüde akan anne sütünü bırakabilir veya mama o kadar bol gelir ki, bebek yutmaya fırsat bulamaz. Soluk borusuna giden mama çocuğu istenmeyen kötü durumlara sokar.
Anne sütünün yeterli olmaması veya annenin çalışması, karışık beslenmeyi zorunlu kılar. Memeden hemen sonra kullanılacak olan mama önceden hazırlanmalı, bebeğin gazı çıkarıldıktan sonra hemen verilmelidir. Ya da anne sütü birkaç öğün verilmez onun yerine sırf mama verilir. İkinci yöntem tercih edilebilir.
Karışık beslenmenin en önemli ek gıdası, inek sütünden yapılmış süt formülleridir. Daha önceden de bahsedildiği ve her zaman vurgulamakta fayda olan husus, çocuk, anne ve doktor üçlüsünün işbirliği neticesi çocuğun büyümesi ve gelişmesini sağlamaktır. Bebeğin su, kalori, protein, yağ, karbonhidrat, madensel tuzlar ve vitamin ihtiyacının, dengeli bir şekilde sağlanması, istenen sonuca ulaştırır. Bu nedenle süt formülleriyle takviye, başlı başına yeterli değildir. Bebek dört haftayı geçince, karışık ve yapay beslenen çocuklara meyve suları ve ek vitaminler verilmesi uygundur. Takip eden aylardan sonra sebze püreleri, meyve suları ve püreleri yoğurt ve unlu gıdalar belirli zamanlarda ve yeterli miktarda verilmesi gereklidir. İlk verilen elma suyudur. Altı sekiz haftalık çocuklara mandalina veya portakal suyu da 50 gram kadar verilebilir.
Çocuğa Ait Sebepler:1- Emme refleksi olmayan çocuğa anne sütü verilemez. Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı çocuklara, hasta olan bebeklere anne memesi vermek büyük zorluklar doğurur. Bu durumda biberonla beslemeye geçmek zarureti doğar.
2- Doğuştan ağız anomalileri (kapalı burun kanalı) olan çocuklarda emerken, burundan soluk alma imkânı kalkar. Bu durumda çocuk ememez.
4- Şiddetli hastalıklar, üst solunum yolu enfeksiyonları, ağır kalp hastalıkları, böbrek rahatsızlıkları emmeye engeldir.
5- Ağız içi iltihapları geçici olarak emzikten kesmeyi icap ettirir.
vişne reçeli, karaciğer ezmesi, kıyma şeklinde et, çeşitli çorbalarla verilmeye başlanabilir. Altıncı ayda bal, yedinci ayda da yemek suları, -içi biraz zenginleştirilerek- verilmeye başlanır. Yine de esas gıda, süt ve süt mamulleridir. Dokuzuncu aydan sonra çocuk sofraya oturur. Bunun manası, günde 3 öğün yemeğin yeterli olabileceği ve her yemeğin verilebileceğidir.
ÇOCUĞUN MEMEDEN KESİLMESİ: Anne sütünün yeterli olduğu hâllerde altı ay kadar hiçbir ek gıda ve vitamin vermeye ihtiyaç yoktur. Anne sütünü kesmek için bir sebep yoksa, iki yaşma kadar emzirmekte hiçbir mahzur yoktur. İslamî gelenekte böyledir. Çocuğun en güvenilir gıda maddesi anne sütü olduğuna göre, sütten kesmemek için her türlü yol denenmelidir. Ancak başka çare kalmayınca bebeği memeden kesmek zorunlu hâle gelir. Sütten kesmek, çocuğa ve anneye ait sebepler olmak üzere iki grupta incelenir.
1- Meme başı anomalileri çocuğu meme almaktan alıkoyar. Bu durumlarda süt çekecekleri kullanılabilir.
2- Meme hastalıkları.
3- Annenin ağır hastalıkları (tifo, sıtma, nefrit, şeker hastalığı, kanser ve tüberkiloz.)
4- Annenin ruh ve sinir hastalıkları.
5- Annenin şiddetli beslenme bozuklukları.
6- Annenin herhangi bir hastalığında aldığı ilâçların süte geçmesi nedeniyle çocuk zarar göreceğinden gene bir süre anne sütü verilmez.
MEMEDEN KESME TEKNİĞİ: Bir buçuk yaşlarına kadar çocuğa anne sütü vermekte fayda vardır. Bizim ülkemiz gibi sosyal ve ekonomik şartları, ortanın altında olan memleketlerde, uzun müddet bebeğe anne sütü verilmesinin önemini anlamak lâzımdır. Memleketimizde süt sanayi iyice gelişmemiştir. Pastörize olmayan ve açıkta satılan kaynaklardan temin edilen inek sütü, güvenilir olmaktan pek uzaktır. Çocuk memeden kesileceği zaman şunlara dikkat etmek gereklidir:
1- Çocuk tam sağlıklı olmalıdır.
2- Bebeği suni beslenmeye alıştırdıktan sonra anne memesi kesilmelidir.
3- Çocuk katı ve koyu besinleri çiğnemeyi ve yutmayı öğrenmiş olmalıdır. Bundan dolayı da anne sütü birdenbire değil, yavaş yavaş kesilmelidir.
4- Yaz aylarında anne sütü kesilmemelidir.
5- Süt kesilme zamanlarında, evde çocuğun yadırgayabileceği yabancı kimseler olmamalı ve ek gıdalar mutlaka çocuğun tanıdığı, yakınlarından birisi veya annesi tarafından verilmelidir.
Sütten kesme yavaş yavaş yapıldığı takdirde, memede süt yapımı da gittikçe azalır. Sütü birdenbire kesmek için bazı ilâçlar kullanılırsa da sakıncaları vardır. Annenin göğüslerini yukarıya doğru sıkıca bağlaması ve geçici bir zaman için sulu gıdaları azaltması, sütün kesilmesine yardımcı olur.
3- SUNİ (YAPAY) BESLENMESu, karbonhidrat ve sütten oluşan mamalar bebeğin bütün ihtiyaçlarım karşılayabilecek güçte ve bebek tarafından kabul edilebilir, yani alımı kolay olması gerekmektedir. Ortalama olarak hazırlanan süt formüllerinin her 100 cm ‘de 70 kalori bulunması lâzımdır.
Zamanında doğan bir bebeğin, ilk aylardaki kalori ihtiyacı yaklaşık olarak günde kilogram başına 110-120 kalori, 1 yaşlarına doğru kilogram başına 100 kalori kadardır. Bebeklik çağlarında sıvı ihtiyacı, ilk aylarda kilogram basma 65-90 santimetre küp, ilk altı ayda kilogram başına 130-190 santimetre küptür. Sıcak havalarda ve bazı hastalıklarda bu ihtiyaç artabilir. Süt formülleri yanında içirilen su ve meyve suları da sıvı ihtiyacını, karşılamaya yardım eder. İlk altı ayda sıvı ihtiyacının büyük bir kısmı, verilen taze sütle karşılanır. Bu miktarda her-gün kilogram başına 100-130 santimetre küp kadardır. Zaruret hâlinde bebeğe 6 aylığa kadar sulandırılmış inek sütü verilmelidir. % 5 ile 10 arası normal şeker katılması sütün alımını kolaylaştırır ve kalori miktarını da artırır.
Her öğünde verilebilecek süt aynı miktar olmadığı gibi, her çocuğa görede alman miktar değişir. Ancak belirli hudutlar içinde olması gereklidir. Yaklaşık olarak öğün basma bir iki haftada 30-90 gram, üç ile sekiz hafta arası her öğün 120-150 gram, iki üç ayda 150-180 gram, 3-4 ayda 180-210 gram, 6-12 ay arası 210-240 gram kadardır.
Bebeklerin beslenme süreleri, her bebeğe göre farklılıklar gösterir. Çok kere 3-5 saat aralık yeterli olmaktadır. Beslenme süreleri de 5-30 dakika arasında değişebilir. Uzun süre aşırı beslenme, sindirim bozukluklarına ve karın ağrılarına sebep olabilir. Anne sütüyle beslenmede olduğu gibi bebek yarı dik tutulmalı, bilhassa biberonla beslenmede hava yutulması önlenmelidir.
Verilen süt, vücut ısısına uygun olmalı veya en az oda sıcaklığının altında olmamasına dikkat edilmeli ve her öğün taze hazırlanması gerektiği de unutulmamalıdır.
Ek besinlere başlama yaşı, dördüncü ay civarı olmalıdır. Bundan önceki zamanlarda, çocuğun hazım cihazı, ek besinleri almaya uygun değildir. Ek gıdalara erken başlayan bebekler, az acıktıklarından daha isteksiz emerler. Bu nedenle en önemli gıda maddesi olan anne sütünün yapımı, yavaş yavaş azalır ve kaybolur. Ek besinler, çok kere allerji yapabildiklerinden, bunlara ne kadar geç başlanırsa, bebeğin yaşı ilerledikçe allerji olasılığı da azalır. Buna bağlı sorunlar da geç ve az olacağından çocuk için ek beslenmeye başlama zamanı, ileri aylarda olabilir. Bu nedenlerle, karışık beslenmeye başlama zamanı hekim, anne ve baba üçlüsü tarafından ailenin sosyo-ekonomik durumu da göz önüne alınarak karar altına alınır. Gıdalar yarı katı ve püre şeklinde olduğundan yavaş yavaş biberon kullanımı terk edilerek önce yaslanma durumunda, sonraları destekli oturtularak kaşıkla verilmeye alıştırılır. Başlangıçta yeni gıdalarla karşılaşan çocuk,
hemen bunları yemeyebilir. Önce az miktarlarla başlanır, zamanla bir öğün geçecek şekilde artırılır. Yine de çocuk gıdayı red ederse, 1-2 hafta sonra çocuk iyice aç iken tekrar başlanır. Sevdiği diğer ek besinlerle karıştırılıp verilmeye çalışılır. Böylece çocuğun inadı kırılabilir. Anne sütü ile ek gıda beraber verilmemesi daha iyi olur. Çünkü anne sütündeki koruyucu maddelerin ve birçok vitaminlerin emilimi zarar görür.
Günlük alman, inek sütü miktarı 600 gr. civarında olmalıdır. Eğer hazır formula mamalar verilecek ise, bunların miktarı 1 kg. civarında olmasına dikkat edilmelidir. Alerjik bünyeli çocuklar, yumurta, balık gibi gıdalar, deneme yapıldıktan sonra verilmelidir. 1 yaşın altındaki çocukların gıdalarına, tuz katılmamalıdır.
